Dzieciństwo, czyli: jak hartuje się stal.

Im chętniej wykorzystujemy w życiu zdrowy rozsądek, tym więcej mamy szans na podjęcie właściwej decyzji. Na przykład tej o zostaniu rodzicami[1]. Natomiast dziecko nie ma szans na zastanowienie czy chce zaistnieć. Wydaje się, że aby zostać dzieckiem nie trzeba żadnych umiejętności ani kompetencji. Wystarczy przeczekać w zacisznym kąciku 9 miesięcy, a potem wyśliznąć się na świat i od tej chwili zachwycać lub dręczyć najbliższych do końca (zazwyczaj ich) życia.

Czy dobrze jest być dzieckiem? – oto jest pytanie!

Jesteśmy przekonani, że wystarczy zabezpieczyć wszystkie, także nieuświadomione, potrzeby dziecka, a zagwarantuje to jego prawidłowy rozwój, a nawet szczęście. Teza jest logiczna, prawda? Dlaczego więc to tak nie działa?

Dziecko przychodzi na świat nie zawsze oczekiwane i kochane, jednak najczęściej właśnie tak. W większości przypadków zanim świat je ujrzy, ma już zagwarantowaną dozgonną miłość matki. W miarę jak rośnie, podbija serca osób z najbliższego otoczenia i to właśnie jest baza, podłoże, na którym może się rozwijać. Kochające otoczenie (w pierwszej kolejności rodzice) wczuwa się w potrzeby dziecka praktycznie od pierwszego dnia jego życia. Wydaje się, że wystarczy, aby nie przestawali tego robić i sukces murowany. Skąd więc tyle problemów wychowawczych, tylu dorosłych, którzy mówią „Mam spaprane życie… To wina matki/ojca/rodziców”. Zdarza się, że sami czasem mówimy „Fajny dzieciak. Szkoda, że nie urodził się w innej rodzinie…”.

Jak to jest? Przecież nawet w rodzinach tzw. patologicznych[2] nikt nie chce wychować dziecka na złego człowieka. Nawet matka mocno ograniczona intelektualnie czy ojciec uwikłany w nałogi, chcą mieć dziecko mądre i zaradne życiowo, ba! nawet agresja (nazywana między innymi „surowością”) bywa uzasadniania słowami: „żeby wyszedł na ludzi!”[3].

Tak więc większość dzieci wzrasta w kochających rodzinach, kochających czyli takich, które mają na uwadze ich dobro. Problem leży chyba w definicji pojęcia „dobro dziecka” [4]. Na temat tego co służy a co szkodzi dziecku napisano już niejedną książkę, artykuł i ustawę[5]. Ale dziecko to człowiek, a człowiek został stworzony przez naturę[6] po to, żeby zaprzeczać jej prawom[7]. Dlatego cokolwiek byśmy zrobili (albo nie zrobili), w przyszłości może się okazać, że trzeba było zadziałać dokładnie na odwrót.

Nic nowego, prawda? Rodzicielstwo to wielkie wyzwanie, misja, obowiązek, a czasem krzyż, który trzeba dźwigać choćby nie wiem co. Ten nasz wysiłek, często po latach nazywany poświęceniem, ma służyć temu, aby dziecko miało szczęśliwe dzieciństwo. Wierzymy, że to ono jest gwarantem, a przynajmniej dobrym zaczątkiem szczęśliwego życia. Są tacy, którzy praktycznie każde dzieciństwo traktują jak synonim szczęścia, bo z perspektywy lat i doświadczeń jawi im się ono jako czas beztroski i radości.

Zadajmy sobie pytanie: czy to właściwy punkt widzenia? Czy dzieciństwo to sielanka?

Przyjrzyjmy się temu bliżej:

1. Okres prenatalny. Nikt nie powinien mówić „dobrze jak u mamusi w brzuszku”, bo nikt nie pamięta jak tam było. A może było ciasno i niewygodnie? A może rodzenie się to straszne przeżycie? Może to nawet bardzo boli?

2. Okres noworodkowy. Mózg dziecka rozwija się w zawrotnym tempie. Nie wiemy, czy i w którym momencie noworodek uświadamia sobie niewygodę, głód, niepokój, znudzenie. Wiemy natomiast, że „coś” próbuje nam zakomunikować. Bardzo skromny zasób środków wyrazu nie ułatwia mu tego zadania. Nie da się wykluczyć, że takie dziecko przez większość czasu odczuwa dyskomfort, jest zwyczajnie wściekłe albo przerażone…

3. Czas wczesnego dzieciństwa. Nauka chwytania, mówienia, chodzenia, manipulowania przedmiotami – gdybyśmy naprawdę wnikliwie, godzina po godzinie, tydzień po tygodniu obserwowali dziecko na tym etapie rozwoju, już nigdy byśmy nie narzekali na nadmiar nauki w szkole czy na studiach. Dziecko po prostu ciężko pracuje w każdej minucie swojego życia i to zarówno intelektualnie, jak i fizycznie! Jakże trafnie ujął to Peter Rosegger[8]: „Dziecko jest księgą, którą powinniśmy czytać i w której powinniśmy pisać. Dzieciństwo, nie jest jedynie przygotowaniem do życia jak często uważamy, myśląc o naszych dzieciach, lecz jest prawdziwym życiem.”

4. Okres przedszkolny. Najpóźniej teraz rodzi się w dziecku świadomość własnego ja. To czas objawiania się jego osobowości. Otoczenie stara się przyciąć temperament potomka do własnych wyobrażeń[9], które są tylko wypadkową pochodzenia, charakteru, wieku, wykształcenia, wyznawanej religii,  wyobraźni, odpowiedzialności i doświadczeń[10] ze szczególnym uwzględnieniem wspomnień z własnego dzieciństwa. Są rodzice, którzy rozpieszczają dziecko, bo sami nie byli rozpieszczani. Są tacy, którzy robią to, bo i z nimi tak postępowano. Tak samo jest z nadmierną dyscypliną bądź jej brakiem, z troską, okazywaniem miłości, zaufaniem, wiarą w dziecko. Rozwija się więc niebożę zgodnie z metryką i pomału zaczyna czaić, czego świat od niego oczekuje. Ponieważ trudno jest dziecku sprostać tym oczekiwaniom, a czasem po prostu nie rozumie ich, zaczyna walkę o niezależność – na początku nieuświadomioną – wtedy zauważamy ze zdziwieniem (rozczarowaniem?), że jest  krnąbrne lub ignoruje polecenia. Gdy wreszcie wychwyci jakąś prawidłowość w reakcjach otoczenia, świadomie i konsekwentnie zaczyna nim manipulować. Nic jednak nie przychodzi łatwo w tym wieku: każde działanie naraża dziecko na jakieś reperkusje. Często jest to oczywiście zachwyt, pochwała i aplauz otoczenia, ale jeśli dziecko eksperymentuje na „terenie zakazanym”, spotyka je kara. Wcześniej czy później poniesie konsekwencje, a mogą one przyjąć różną formę: zakazu, klapsa, krzyku, gniewnego szarpnięcia. Im większy pęd do poznawania otoczenia, im większa ciekawość świata, im większe poczucie niezależności w nim drzemie – tym więcej doświadcza cierpienia, które wynika z reakcji rodziców lub po prostu wypadków przytrafiających się takim dzieciom częściej niż tym tzw. grzecznym[11]. Prawdę mówiąc niewiele jest w tym wieku dzieci, które nie znajdują kilka, kilkanaście razy dziennie powodów do rozpaczy, gniewu, frustracji i lęku. Chyba już nigdy potem żadne uczucia nie są tak intensywnie i autentycznie przeżywane jak teraz.

5. Okres szkolny. To lata, kiedy dziecko musi zrozumieć nieuniknioność życiowych faktów. Nie ma znaczenia, że radość z pójścia do szkoły zmieniła się w ciężki obowiązek – chodzić i tak trzeba! Nie ma znaczenia z kim dziecko chce się przyjaźnić – druga strona też musi tego chcieć i nic tego nie zmieni! Nauka i sztuka obcowania z rówieśnikami czy nauczycielami jest nieustanną pracą, która polega na obserwacji, przyswajaniu i analizie faktów oraz treningu autoprezentacji i samoobrony w każdej możliwej sytuacji wynikającej z tego przymusowego uspołeczniania i edukacji. Nie zapominajmy też o presji ze strony najbliższych, którzy oczekują postępów w nauce i sukcesów na każdym możliwym polu. W kolejnych latach jest już tylko intensywniej[12]. W dodatku przychodzi czas, kiedy dziecko coraz częściej słyszy, że „nie jest już dzieckiem”(gdy narzuca mu się dodatkowe obowiązki), a za chwilę, że „przecież jest dzieckiem”, gdy rości sobie prawo do np. własnego zdania.

6. Okres dojrzewania. To czas, gdy dziecko przekształca się w dorosłego, który już czuje, że dojrzałość może być przereklamowana. To czas gdy młody człowiek stoi w rozkroku[13] nad rwącą rzeką; na jednym jej brzegu majaczy może nie idealne, ale zazwyczaj znośne dzieciństwo, na drugi niecierpliwie ciągnie go dorosłość –  może i wspaniała, ale dziś jeszcze niepokojąco tajemnicza.  To również czas, gdy nauka, hormony, gry komputerowe, filmy, rozmowy z rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami[14] – robią z mózgu nastolatka taką zupę, że może go wyleczyć tylko głośna muzyka, bezmyślny rechot, prawdziwa przyjaźń, pierwsza miłość i … tolerancja ze strony najbliższych[15] w granicach rozsądku oczywiście.

Nie twierdzę, że macierzyństwo to proste zadanie, ale niech nikt nie mówi, że cudownie jest być dzieckiem. A mówiąc innymi słowy: Dzień Dziecka, wakacje, ferie, urodziny, Gwiazdka – no, nie wymyślono tylu bonusów za darmo, tak?